BIOS

System operacyjny (ang. Operating System, skrót OS) – oprogramowanie zarządzające systemem komputerowym, tworzące środowisko do uruchamiania i kontroli zadań użytkownika.
W celu uruchamiania i kontroli zadań użytkownika system operacyjny zajmuje się:

• planowaniem oraz przydziałem czasu procesora poszczególnym zadaniom,
• kontrolą i przydziałem pamięci operacyjnej dla uruchomionych zadań,
• dostarcza mechanizmy do synchronizacji zadań i komunikacji pomiędzy zadaniami,
• obsługuje sprzęt oraz zapewnia równolegle wykonywanym zadaniom jednolity, wolny od interferencji dostęp do sprzętu.
  
  budowa, rola, systemy plików, podział, przykłady
  
  

  Budowa systemu operacyjnego

  
  

  Schematyczna budowa systemu komputerowego
  Przyjęto podział na trzy główne elementy budowy systemu operacyjnego:
  
• jądro systemu wykonujące i kontrolujące ww. zadania.
• powłoka – specjalny program komunikujący użytkownika z systemem operacyjnym,
• system plików – sposób zapisu struktury danych na nośniku.

Jądro składa się z następujących elementów funkcjonalnych:

• planisty czasu procesora, ustalającego które zadanie i jak długo będzie wykonywane,
• przełącznika zadań, odpowiedzialnego za przełączanie pomiędzy uruchomionymi zadaniami,
• Dodatkowo:
  • modułu zapewniającego synchronizacje i komunikację pomiędzy zadaniami,
  • modułu obsługi przerwań i zarządzania urządzeniami,
  • modułu obsługi pamięci, zapewniającego przydział i ochronę pamięci.
  • innych zależnie od funkcji i przeznaczenia systemu.
    
    
    

    Podział systemów operacyjnych

    Najszerszym, ale najbardziej podstawowym kryterium podziału systemów operacyjnych jest podział na:
    
  • system operacyjny czasu rzeczywistego (RTOS)
  • systemy operacyjne czasowo niedeterministyczne
  Podział ten odnosi się do najbardziej podstawowej funkcjonalności systemu operacyjnego jakim jest planowanie i przydział czasu procesora poszczególnym zadaniom.
  Ze względu na sposób realizacji przełączania zadań systemy operacyjne można podzielić na:
  
• systemy z wywłaszczaniem zadań
• systemy bez wywłaszczania.

Inny rodzaj podziału to podział na:

• otwarte systemy operacyjne
• wbudowane systemy operacyjne.

Systemy otwarte można uruchomić na dowolnej maszynie wskazanego rodzaju np. PC i w określonym stopniu modyfikować. Systemy wbudowane jak sama nazwa wskazuje są zaszyte (wbudowane) wewnątrz urządzeń użytkowych, maszyn pojazdów itp. Aby uzyskać wysoką niezawodność pracy minimalizuje się w takich przypadkach możliwość dokonywania zmian w konfiguracji systemu operacyjnego.
Pod względem środowiska użytego do implementacji systemu można wprowadzić podział na:

• programowe
• sprzętowe.

Sprzętowe systemy operacyjne to: sprzętowo programowe rozwiązania integrowane z wybraną architekturą procesora. W takim przypadku sprzętowa część systemu przyśpiesza wybrany zakres czynności wykonywanych przez system (przykładowo przełączania zadań i zachowywanie ich kontekstu).
Można ustalić pewną relację pomiędzy wymienionymi kryteriami podziału. Zazwyczaj jako otwarte systemy operacyjne spotyka się systemy w pełni programowe, czasowo niedeterministyczne stosujące wywłaszczenie przy przełączaniu zadań. Wbudowane systemy operacyjne są najczęściej czasowo deterministyczne, zazwyczaj nie stosują wywłaszczenia zadań, bywa, że są realizowane również w sprzęcie.

Przykłady:

• • Apple

  • Apple DOS, ProDOS
  • Darwin
  • GS/OS
  • iOS
  • Mac OS
  • OS X, OS X Server (dawniej pod nazwami Mac OS X i Mac OS X Server)
  • A/UX
  • Lisa OS
    
    

    Google

  • Android
  • Chrome OS
    

    Microsoft i pochodne

  • MS-DOS
    • PC-DOS, DR-DOS, FreeDOS, DOS, QDOS
  • Microsoft Windows: 1.0, 2.0, 3.x, 95/98/Me, CE i Mobile, NT/2000/XP/2003/FLP/Vista/2008/7/8
    • PetrOS, ReactOS